Planlı eskitme kavramı, gelecekte tüketicilerin yeni bir ürün arayışı içine gireceğini ve dolayısıyla talebi artıracağını garanti ediyor. İnsanlar ellerindeki ürünleri değiştirmeyi genellikle iki şekilde yapıyorlar: Ya kendilerinde olan ürünün daha yenisinin olduğunu görüyorlar ya da ellerindeki ürün ‘planlı eskitme’ ile kısa sürede ömrünü tamamlıyor ve artık kullanılmaz hale geliyor. İşte bu durumda tüketiciler yeni bir ürün satın almaya oldukça sıcak bakmaya başlıyorlar.
'ELLERİNDEKİ ÜRÜNLERİN ESKİ OLDUĞUNA İNANDIRILIYOR'
2020'de dünya çapında 24 milyar çift ayakkabı, 64 milyon araba ve 1,4 milyar akıllı telefon satın aldı. Bunların 200 milyonu Apple'dan satın alındı. iPhone'ların yüzde 80'inden fazlası ise geçtiğimiz yıl ilk kez alıcılara değil, telefonlarını bir üst modele taşımak isteyen kişilere satıldı. Peki her ürünün yenisini alarak çığ gibi büyüyen bu tüketim alışkanlığının sonu nereye varacak?
Artık ürünler eskimeden ya da bozulmadan bile ürünün farklı bir modeli pazara sunulduğundan tüketici, elindeki ürünün eskidiğini düşünüyor. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü'nden Doç. Dr. Meftune Özbakır Umut, planlı eskitmenin farklı türlerinden bahsedilebileceği üzerinde durup, "Sınırlı onarım - sınırlı işlevsellik için tasarım yani işletmeler üretim öncesinde zaten belli bir süre kullanım için ürün tasarlıyor. Başka bir planlı eskitme türü psikolojik eskitme. Psikolojik eskitmenin temel mantığı ise tüketicileri aynı markanın yeni ürünlerini tekrar satın almaları için teşvik etmek. Planlı ürün eskitme, ürünlerin eski moda veya 'modası geçmiş' hale getirilmesi ve tüketicinin mevcut ürünü kullanmayı bırakarak modaya uygun olarak tasarlanmış yeni ürünü almaya ikna edilmesiyle gerçekleşiyor. Sistematik eskitme ise işletmenin planlı aralıklarla aynı ürünün üst modellerini üreterek pazara düşük model üründen başlayarak ayrı ayrı zamanlarda sunması" açıklamasında bulundu.
TAM DA GARANTİ SÜRESİ BİTİMİNDE ARIZALANIYORLAR
Planlı ürün eskitmenin etik bağlamda tartışılmasının temel sebebine değinen Doç. Dr. Meftune Özbakır Umut, “Daha uzun ömre sahip ürün üretebilecek kaynağa sahip olunmasına karşın bu kaynağı kullanmayıp ürün ömrünü kısaltacak şekilde üretim yapılıyor. Planlı ürün eskitmeye yönelik yapılan eleştirilerin daha çok elektronik ürün üreticileri ve giyim üreticilerine yönelik olduğu söylenebilir. Elektronik üreticilerine yönelik eleştirilerin başlıca nedeni, elektronik ürünlerin gelişmiş modellerinin üretilmesi mümkün olduğu halde ara modellerin periyodik aralıklarla pazara sunulması ve tüketicinin mevcut ürünü eskimiş olarak algılamasının sağlanması” dedi.
Tüketici şikayetleri incelendiğinde planlı eskitmeye yönelik bazı ürün gruplarının daha fazla öne çıktığını, özellikle beyaz eşya, elektronik, akıllı telefon ve otomobil gibi ürünlerin örnek verilebileceğini söyleyen Doç. Dr. Umut, verdiği çarpıcı örneklerle günlük hayatımızda planlı eskitmeye yoğun bir şekilde maruz kaldığımızı da gözler önüne serdi. Umut, "Örneğin bulaşık makinelerine entegre hafıza kartlarının garanti süresi sonunda bozulduğu ve tamir ücretinin yüksek olması nedeniyle tüketicinin çoğu zaman bu tamir masrafına katlanmayıp yeni makine alma yönünde karar verdiği görülüyor. Burada işlevsel eskitme uygulandığı söylenebilir" detayını paylaştı.
ÖNÜNE GEÇMEK İÇİN BİLİNÇ ŞART
"Başka bir örneğin de daha çok akıllı telefonlarda yaşandığını söyleyebilirim" diyen Doç. Dr. Meftune Özbakır Umut, "Özellikle garanti süresi dolmasıyla birlikte kablosuz bağlantı çekim gücünün düştüğü ve işletme tarafından gönderilen son güncellemelerin mevcut modele uygun olmadığından tüketicinin telefonun bir üst modelini almaya zorlandığı durumlar yaşanıyor. Yani bu tür işletmeler sistematik eskitme uyguluyor" dedi.
(Milliyet)
Rekor üstüne rekor! Akaryakıta bir zam daha yolda!
Araştırmalar bütün gerçekliğiyle ortaya çıkardı. Açlık ve yoksulluk riski giderek büyüyor
