1 Ekim 2008 engelli engelsiz tüm çalışanlar için pek de iyi olmayan bir milat. Bu tarihte çıkan 5510 sayılı kanun, 1999 ve 2002''de çıkan çalışanları sıkıntıya sokan bir kanun oldu diyebiliriz.

Bu kanun ve atıfta bulunduğu diğer kanun ve yönetmeliklerle beraber kimi engelsiz çalışanları da aynı ölçüde olmakla beraber, engelli çalışanları etkileyen değişiklikleri beraberinde getirdi.

Getirilen değişiklikleri 1- Emeklilik 2- Hizmet birleştirme ve 3- Emekli maaşı düzenlemesi, başlıklarında ele alabiliriz.

EMEKLİLİK

Bu kanundan önce engelli çalışanların tümü 3600 prim gün sayısı ve 15 yıl sigortalılık süresi şartıyla emekli olmaktaydı. Bu kanunla beraber gördüğünüz tabloda belirtildiği gibi engel derecesine göre emeklilik prim gün sayıları ve sigortalılık süreleri arttırıldı. Kanun çıktığı yıldan itibaren geçerli olması gerekirken "kademeli geçiş" yapılarak, kanunun çıkmadan çok önce çalışmaya başlayıp emekli olmak üzere olan engellilerin emeklilik süreleri uzatılmış oldu.

5510 sayılı kanun öncesinde emekli olan engelli, bulunduğu kadronun en yüksek derecesinden emekli olabiliyorken, bu kanunla beraber hangi derecede ise o dereceden emekli olmak zorunda bırakılmıştır.

5510 sayılı kanunla "engelli emekliliği" ile "malulen emeklilik" yani "çalışmaya başladıktan sonra engelli olanların emekliliği" atıfta bulunduğu 1-2 farklı maddeyle birleştirilmiştir. Yani bu kanunla beraber, en başından beri engelli olarak çalışanlarla, çalışırken engelli olanlar "malul" kategorisinde değerlendirilmeye başlanmıştır. Söz konusu durum ile bu kanun, başından beri engelli olarak çalışmış insanların emekli olurken de sağlık heyet raporu alması şartını koşmuş, dolayısıyla -çalışma hayatı boyunca engelli olarak çalışmış, hatta doğuştan engelli olmasına rağmen- bireye engelliliğini ispatlama zorunluluğu getirmiştir.

Yanı sıra söz konusu kanun, bugün beğenilmeyen 2600 ek gösterge ile emekli olabilmek için her kadro için minimum çalışma süresi getirmiş olup çalışan çoğu engellinin 2600 ek gösterge ile emeklilik aşamasına gelmesi -öngörülen çalışma süreleri açısından- kolay değildir.

Bu birleştirmenin özlük hakları bakımından daha başka ne gibi olumsuzluklar getirip getirmediğini bilmiyoruz. Bunu ancak süreç içinde bu kanunla engelliler emekli oldukça daha net göreceğiz.

HİZMET BİRLEŞTİRME

Bu kanun öncesinde engelli engelsiz tüm çalışanlar memur olduktan sonra, öncesinde ve sonrasında çalıştığı iş ne olursa olsun bütün prim günlerini derece/kademelerine yansıtacak şekilde hizmet birleştirmesi yapabiliyorlardı.

5510 sayılı kanunla beraber hizmet birleştirmesi teknik kadrolar ile sınırlandırılmış, kişi hangi kadroda çalışıyorsa öncesinde çalıştığı yıllarda da o kadro ve unvanla çalışma zorunluluğu getirilmiştir.

Özellikli bir örnek verirsek, kişi Ekim 2008''den sonra grafiker olarak memuriyete atandı diyelim. Atanmadan önce x yıl/ay/gün çalışmışlığı olsun. Bu x yıl/ay/gün eğer grafiker unvan ve kadrosuyla çalışmamışsa, çalıştığı dönem, hizmet birleştirmesinde kadro derecesine yansıtılmamaktadır.

EMEKLİ MAAŞI DÜZENLEMESİ

Son yıllarda bağlanan 1.500 TL emekli maaşlarını çok duymuş, görmüş, hatta yaşamışsınızdır. Bunun sebebi de 5510 sayılı kanun ve yan getirileridir. Ekim 2008''den önce "en düşük emekli maaşı asgari ücretten az olamaz" hükmü var ve geçerliyken, bu hüküm, "en düşük emekli maaşı 1.500 TL''den aşağı olamaz" olarak değiştirilmiştir. Böylece hangi derece/kademe ya da pozisyonda emekli olmuş olursa olsun bugünkü (2022 Mayıs) rayiçle çalışırken örneğin 7-8bin TL maaş alan bir çalışana, en çok 2-3bin TL bandında bir emekli maaşı bağlanmasının önü açılmıştır.

BÖYLESİ BİR TABLODA ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Türkiye, uzunca bir süredir EYT''lileri konuşuyor. 5510 sayılı kanun ile beraber gelen olumsuzluklar değiştirilmezse bu kanunun mağdurlarının sayısı daha da artacaktır.

Bilhassa 2008 Ekim ayından önce çalışmışlıkları olup o tarihten sonra memuriyete atananların hak kayıpları yukarıda ilk üç maddede topladığımız konularda yoğunluklu olmak üzere oldukça fazladır.

Çözüm önerilerimizi madde madde yazalım:

1. İlk sigorta giriş tarihi 2008 Ekim ayından önce olan tüm engelli bireyler, önceki kanuna göre emekli edilmeli, giriş tarihi 2008 Ekim ayından önce olup 5510 sayılı kanun ile emekli olmak zorunda kalmış engelli bireylerin mağduriyetleri giderilmelidir.

2. Kamuya atanmış tüm engellilerin, ilgili kadro açılmasını bekleyip görevde yükselme sınavına tabi tutulmadan sahip oldukları diplomaların karşılığı olan kadrolara geçişi sağlanmalıdır.

3. Hizmet birleştirmesindeki kadro/unvan uyumu şartı kaldırılmalı, çalışılmış x gün dahi derece/kademe olarak engelli bireyin kadro/derecesine yansıtılmalıdır.

4. Prim gün sayısı ve yılını doldurup emekliliği yasal olarak hak etmiş engelli bireyin, derece/kademe olarak ne olursa olsun, -ek gösterge dâhil- bulunduğu kadronun öngördüğü en iyi şartlarla emekli olabilmesi sağlanmalıdır.

5. "En düşük emekli maaşı 1.500 TL''den aşağı olamaz" hükmü değiştirilmeli, emeklinin asgari standartta yaşayabilmesine yönelik bir kritere bağlanmalı, en azından "en düşük emekli maaşı asgari ücretten az olamaz" kriteri geri getirilmeli, asgari ücretin altında emekli maaşı alanlara bugünkü (2022 Mayıs) rayiçle yapılacak 2.000 TL seyyanen zammın üzerine %50 zam yapılmalıdır.

6. Kamu Kurum ve Kuruluşunda (Devlet memuru olmayan) çalışmayan, SGK ''dan engel dercesine göre özel sektörde şartlarını tamamlayan (15,17 veya 18 Yıl)  emekliliğe hak kazanan bir engelli kişi ''''Asgari ücret üzerinde prim ödese dahi '''' aldığı engelli maaşı 2022 yılı Mayıs ayında 2.750 TL''dir. SGK emeklisi olan engelli bireyin maaşındaki yükseltmenin, en az asgari ücret seviyesine bir an önce çıkarılması şarttır. Çünkü engelli bireylerin normal bireylerden daha fazla ihtiyaçları bulunmaktadır. Örneğin Ortez-protez, işitme cihazı, hasta bezi, sonda vb…  (Rapor ile Devlet''ten karşılanan bir protez için, yenilemesi maalesef 5 yıl sonra oluyor. Protez de bir bakım veya arıza ihtiyacı olduğunda, bu sorunu gidermek için engelli cebinden ücret ödemek zorunda. Bu ücretler döviz bazında olduğundan engelli bireye ilave maddi yük doğmaktadır.)

Bu yazımızdaki bilgileri bizler ile paylaşan Emekli Cerebral Palsy''li ortopedik engelli Alper ŞİRVAN ve İşitme Engelli Onur CANTİMUR''a teşekkür ederiz.