Parmak araları, karın, koltuk altı ve ellerde kaşıntı ve döküntüye sebep olur. Uyuz hastalığı kedi ve köpekten insana geçmez. Hijyen kurallarına dikkat ederek bu hastalıktan korunması kolay olacaktır. Uyuz hastalığı belirtileri nelerdir? Uyuz nasıl bulaşır?
Uyuz belirtileri nelerdir?
“Uyuz olduğumu nasıl anlarım?” soruları hastalar tarafından sıkça sorulmaktadır. Uyuz böceğinin deriye yerleşmesi ve üremesi ile kişide duyarlanmaya neden olur. Bu süre ortalama 4-6 hafta arasında değişir. Duyarlanmaya bağlı vücutta kaşıntı şikayeti başlar. Bununla birlikte deride spesifik uyuz lezyonları ve derinin kaşınmasına bağlı gelişen yaralar gözlenir. Uyuz belirtilerinde el parmak araları, el bileği iç yüzü, koltuk altları, kulak arkaları, bel bölgesi, ayak bilekleri, ayaklar, kalçalarda simetrik lezyonlar görülür. Kadınlarda meme uçları ve genital bölge sık etkilenirken, erkeklerde penis ve scrotumda yaralar oldukça sık görülür. Bebeklerde, bağışıklığı zayıf bireylerde ve yaşlılarda saçlı deri ve yüz dahil tüm vücutta tutulum gözlenebilir. Bebeklerin el ayası ve ayak tabanında sulu kabarcıklar (vezikül) ve tünel görülmesi tipiktir.
Dişi uyuz böceğinin deride tünel oluşturmak için ürettiği maddeler, dışkısı ve bıraktığı yumurtalar alerjik (gecikmiş tipte hipersensitivite) reaksiyona yol açar. Bunun sonucunda şiddetli kaşıntı gelişir. Vücuttaki herhangi bir yeri tutsa da uyuz hastalığında en sık yerleşim bölgelerinde (parmak araları, bilekler, dirsek, ayak, göbek etrafı, koltuk altı, kadında meme başları ve erkekte özellikle genital bölgede) kaşıntılı yaraların olması tipiktir. Bu vücut bölgelerinde derinin sıcak, nemli ve kılsız olması uyuz böceği için elverişli alan yaratmaktadır. Uyuza bağlı kaşıntının şiddetli olması hastaların hayat kalitesini düşürür. Vücutta kaşıntıya ve tahrişe bağlı deride ciddi enfeksiyonlar gelişebilir. Uyuz hastalığı gece kaşıntısının en spesifik sebepleri arasındadır.
En karakteristik uyuz lezyonları uyuz böceğinin de içinde yaşadığı gri-beyaz veya ten renginde dalgalı ip gibi veya kırık s harfi şeklinde yaklaşık 1-10 mm uzunluğundaki tünellerdir. Buna ek olarak minik kırmızı kabarcıklar (papül), küçük su kabarcıkları (vezikül) ve egzama benzeri kaşıntılı deri lezyonları görülür. Kaşınmaya bağlı deride çizikler, kabuklu yaralar ve şişlikler de gözlenebilir.
Uyuz nasıl bulaşır?
Uyuz hastalığı, genellikle kişiden kişiye direkt temasla bulaşır. Bir kişiden başka bir kişiye geçmesi için en az 15 -20 dakikalık deri teması şarttır. Cinsel birliktelik ve aynı yatakta uyuma gibi durumlarda bulaş sıktır. Deri teması dışında uyuzlu bir kişinin kullandığı yatak, çarşaf, havlu ve giysiler ile de bulaşabilir. Cinsel partnerler ve aile üyeleri arasında hızlıca yayılır. El sıkışması veya sarılma gibi kısa süreli temaslarda bulaş beklenmez. Sonbahar ve kış aylarında daha sık rastlanır. Toplumdaki her kesimde görülebilir. Ancak kalabalık ortam, uzun süre boyunca yakın temas edilen ve hijyen koşullarının kötü olduğu yerlerde yaşayanlar en yüksek bulaş riskine sahiptir. Askeri kışla, hapishane, hastane, okul ve bakımevi gibi toplu yaşanılan yerlerde salgınlar görülebilir. Toplu yaşanılan yerlerde şikayet veya uyuzun belirtileri olmasa bile ortamda bulunan herkesin tedavi edilmesi önemlidir.
Uyuz hastalığının tanısı nasıl konulur?
Uyuz tanısında hastanın şikayetleri ve fizik muayene bulguları çoğunlukla yeterlidir. Gece kaşıntısı, tipik deri döküntüleri ve döküntülerin dağılımı ile uyuz tanısı konulur. Geceleri kaşıntının şiddetlenmesi, sıcak duş veya banyo ile artması uyuz hastalığını destekler. Uyuz tanısında şüphe varsa lezyonların dermatoskopi cihazı ile büyütülerek incelenmesi veya mikroskobik olarak değerlendirilmesi tanıya yardımcı olabilmektedir. Uyuz böceğinin yerleştiği tünellerin ucunda kir birikimi, siyah nokta benzeri oluşumlar gözlenir.
Klasik uyuz dışında kabuklu uyuz veya Norveç uyuzu denilen ve milyonlarca parazitin bulunduğu tablo ise biraz daha ağırdır. Uyuzun bu formu immun sistemi zayıf olan bebek, yaşlı veya hasta kişilerde görülebilir. Kabuklarda çok sayıda uyuz böceği ve yumurtası yer alır. Uyuz böceği yoğunluğunun çok fazla olması nedeniyle normal uyuzdan daha çok bulaşıcı bir uyuz tablosudur.
Uyuz hastalığının tedavisi nasıldır?
“Uyuz nasıl geçer?”, ve “uyuza kesin çözüm nedir?” soruları hastalar tarafından sıkça sorulmaktadır. Uyuza kesin çözüm için öncelikle tedavi süreci aksatılmamalı ve hijyen kurallarına harfiyen uyulmalıdır. Uyuz belirtileri gözlenen ve uyuz tanısı alan kişi ile aynı yaşam ortamını paylaşan herkese mümkünse eş zamanlı tedavi başlanması önemlidir. Uyuzda parazitleri öldüren ilaçlar kullanılır. Uyuz tedavisinde ilk basamakta lokal uygulanabilen antiparaziter losyonlar (en sık permetrin etken maddeli uyuz kremi) veya sülfür-katran içeren klasik majistral ilaçlar (uyuz kremi) verilir. Benzil benzoat, Lindan gibi bazı ilaçlar (uyuz kremi) toksik ve irritan etkileri nedeniyle artık tercih edilmemektedir. Son yıllarda dirençli uyuz vakalarında artış olması nedeniyle tedavi uygulama yöntemleri modifiye edilmiştir. İlaçların uygulanma suresini ve tekrarlanma sayısı arttırılarak dirençli uyuz tedavisinde başarılı olunabilmektedir. Ancak buna rağmen lokal uygulanan ilaçlara da yanıt alınamadığı durumlar olabilmektedir. Bu durumda ağızdan alınan tablet formunda sistemik antiparaziter ilaçlara (ivermektin etken maddeli) başvurulabilir.
Uyuz tedavisinde antiparaziter ilaç kullanımının yanı sıra birtakım hijyen önlemleri de dikkate alınmalıdır. Uyuzlu kişi, ilaçları sürmeden önce ilk olarak keselenerek banyo yapmalıdır. Banyodan sonra deri kurulanmalı ve sonrasında kulak arkasından itibaren ayak parmak uçları dahil tüm vücuda uyuz ilacını sürülmelidir. Tırnaklar uzunsa kısa kesilmelidir. Uygulanan ilacın türü, hastanın yaşı, gebelik durumunun olup olmamasına göre ilaç bekletilme süresi değişkenlik gösterir. Uyuz ilacını bekletme süresi en az 24 saat olmalıdır. 24 saatin sonunda hasta tekrardan duş almalıdır. Hastanın kullandığı bütün giysi, havlu ve yatak çarşaflarının en az 60 derece sıcaklıkta yıkanması ve kuruduktan sonra buharlı ütü ile ütülenmesi gereklidir. Bu tedavinin tüm aile bireylerince yapılması ve bir hafta sonra tekrarlanması gereklidir. Karışım olarak uygulanan tedavilerde genellikle 3 gün üst üste uygulanıp duş alınması ve bir hafta sonra aynı şekilde tekrarlanması önerilir. Uygulama sonrasında temiz kıyafetler giyilmelidir. Kaşıntı için antihistamink haplar veya topikal steroidler kullanılabilir. Cay ağacı ve aloe vera içerikli kremler, krotamiton losyon kaşıntıyı hafifletmek için kullanılabilir. Uyuz yeterli tedavi edilmediğinde kişide uyku sorunları, iş ve okul performansında azalma, yaşam kalitesinde bozulma, depresyon ve uyuzdaki kaşıntılı lezyonlara bağlı gelişen ciddi deri enfeksiyonları görülebilir.
