29 Ekim 1923 tarihi Türkiye tarihinin dönüm noktalarından biriydi.
Saatler 20.30'u gösterirken Meclis, Anayasa'da gerekli değişiklikleri yaptı ve devletin rejimini cumhuriyet olarak ilan etti.
Oturuma tam ara verilecekti ki milletvekillerinden Dr. Fikret Bey, cumhurbaşkanlığı seçiminin de yapılmasını isteyen bir önerge verdi.
Bu önerge oylandı ve kabul edildi.
Bir tarih yazılmaktaydı.
Cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi.
Saatler 20.45'i gösterirken oylama bitmişti.
Meclis Başkanvekili, oylamaya katılan 158 milletvekilinden tamamının Ankara Milletvekili Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın cumhurbaşkanlığı için oy kullandığını açıkladı.
Yani, 15 dakika içinde hem cumhuriyet ilan edilmiş hem de yeni cumhuriyetin ilk cumhurbaşkanı seçilmişti.
*
O tarihte Meclis'in toplam üye sayısı 287 idi.
Ama bunlardan sadece 158'i oylamaya katılmıştı.
129 üye ise ya Meclis'e hiç gelmemiş ya da gelip oylamada hazır bulunmamıştı.
Gazi Mustafa Kemal Paşa, Osmanlı İmparatorluğunun küllerinden yeni bir devlet kurduğu halde Meclis'te kendisine muhalefet edenlerin sayısı hiç de az değildi.
Yüzyıllarca monarşi rejimiyle yaşayan bir ülkede radikal değişimlere, devrimlere muhalefet edenlerin sayısının fazla olması sürpriz sayılmazdı.
*
Tekrar seçime dönelim:
Meclis Başkan Vekili'nin oylama sonuçlarını açıklaması, tutanaklara göre "sürekli alkışlar ve yaşasın sedaları" ile karşılandı.
Gazi Mustafa Kemal Paşa, alkışlar arasında kürsüye geldi ve kendisine duyulan güvene teşekkür etti, buna layık olmak için çalışacağını söyledi, "Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır" dedi.
Salon alkışlarla inlerken, bir milletvekili dua edilmesi önergesini verdi.
Önergenin kabulüyle Karahisar Milletvekili Kamil Efendi kürsüye çıktı ve tutanaklara göre "bir dua kıraat edildi."
*
Meclis'te o akşam neler olup bittiğini merak edenlerden biri de Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın eşi Latife Hanım'dı.
Onun merakını, Paşa'nın muhafızlarından İsmail Hakkı Bey giderdi.
Cumhurbaşkanlığı oylaması biter bitmez Meclis'ten telefonla Köşk'ü arayan İsmail Hakkı Bey, Latife Hanıma müjdeyi verdi:
"Paşamız reisicumhur seçilmişlerdir."
*
Ertesi gün, yani 30 Ekim'de Gazi Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa'yı hükümeti kurmak için atadı.
İsmet Paşa aynı gün ilk cumhuriyet hükümetini kurdu.
*
O günlerde en büyük sorun, cumhuriyet ilan edilip cumhurbaşkanı seçilmesine karşın hilafetin devam etmesi, üstelik Halife Abdülmecid Efendi'nin kendisini hâlâ ülkenin en tepesindeki adam gibi görmesiydi.
Aylar geçiyor ancak Abdülmecid Efendi'nin halifeliğini sona erdirecek bir şey yapılamıyordu.
Bu durumdan yararlanan Halife, Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın muhaliflerini kabul edip görüşmeler yapmaya başlamıştı.
Genç cumhuriyete karşı yeni bir hareket örgütlenmek üzereydi. Halifelik kalıcı olacak, belki saltanat yeniden kurulacaktı.
Olan bitene daha fazla seyirci kalınamazdı.
3 Mart 1924'te Meclis hilafetin kaldırılmasını kararlaştırdı.
Aynı tarihte Abdülmecid Efendi yurt dışına çıkarıldı.
Tarihimizde 29 Ekim 1923'ün yanı sıra, gerçek anlamda cumhuriyet rejimine geçilen 3 Mart 1924'ün de büyük önemi olduğu söylenebilir.
