Türkiye''de emekli sayısı 14 milyona yaklaştı. SSK kapsamında sigortalı olan emeklilerin, aylık hesaplama sistemleri son 40 yılda üç defa değişti. Son değişikliğe göre, 2000 öncesi ve 2000 sonrası şeklinde ayrıma sokulan aylık hesaplama sistemi nasıl çalışıyor? Hesaplama nasıl yapılıyor? İşte tüm soruların cevapları...
Sosyal güvenlik rehberi ve Cumhuriyet gazetesi yazarı Nergis Şimşek''in aktardığına göre, 2000 yılından önce çalışmaya başlayıp bugün aylık talebinde bulunan 4(a) sigortalılarının maaşları üçlü sisteme (gösterge +4447+5510), 2000 yılından sonra çalışmaya başlayanların aylıkları ise ikili sisteme (4447+5510) göre hesaplanıyor.
TEMEL ALINAN 3 TEMEL UNSUR NEDİR?
Temel olarak tüm sistemlerde aylığın miktarını belirleyen üç temel unsur var. Bunlar; yaş, prim ödeme gün sayısı ve prime esas kazançlar. Prim ödeme gün sayıları ile sadece gösterge sisteminde etkili olan yaş, aylık bağlama oranını (ABO), prime esas kazançlar ise gösterge ve ortalama aylık/yıllık kazançları belirliyor.
2000 ÖNCESİNE GÖRE AYLIK HESABI NASIL YAPILIYOR?
Gösterge x Katsayı x Aylık Bağlama Oranı (ABO) formülüne göre hesaplanıyor. Gösterge tespitinde sigortalının öncelikle sektörü ve son 10 yıllık kazançlarının ortalaması dikkate alınarak üst gösterge tespit tablosundan, bu tablodan tespit yapılamaması durumunda ise bu defa sigortalının son beş yılın kazançlarının ortalaması alınarak gösterge tablosundan göstergesi belirleniyor. Sigortalının hizmeti 5 veya 10 yıldan az ise mevcut yıl sayısına göre belirlenen üst gösterge veya gösterge tablolarından tespiti yapılıyor.
KATSAYI
Devlet memurları için 1/7/1999-31/12/1999 süresinde uygulanan 12.000 katsayı dikkate alınıyor.
ABO: Gösterge tablosundan bağlanan aylıklar için taban ABO yüzde 60’tır. Üst gösterge tablosundan bağlanan aylıklar için her bir göstergenin taban aylık bağlama oranı (yüzde 59.9 ile 50 arasında) bulunuyor. Baz oranlar, kadında 50, erkekte 55 yaştan sonraki her tam yaş ile 5000 günden fazla her 240 gün için 1 puan artırılır, 5000 günden eksik her 240 gün için de 1 puan eksiltilir. ABO yüzde 85’ten daha fazla olamaz.
ASGARİ AYLIK
Hesaplanan aylıklar en düşük göstergenin katsayı ile çarpımının yüzde 70’inden daha az olamıyor. (9475 x 12.000 x 0.70 = 79.59 TL)
Hesaplanan aylık, 2000 öncesi gün sayısı ile çarpılıp toplam gün sayısına bölünerek kısmileştiriliyor ve 1999/Aralık ayından 2008/Ocak ayına kadar arada geçen yılların, her yılın aralık ayına göre Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranı (TÜFE) ve sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla gelişme hızı (GH) ile güncelleniyor.
2000-2008 ARASI AYLIK HESABI NASIL YAPILIYOR?
2000 yılı itibarıyla 4447 sayılı kanunla getirilen yeni aylık bağlama sisteminde, Aylık= Ortalama Yıllık Kazanç x ABO /12 formülüne göre hesaplanıyor.
Ortalama Yıllık Kazanç (OYK): Sigortalının 2000-2008/Eylül arası kazançlarının, kazancın ait olduğu yıl ile 2008’e kadar geçen yılların TÜFE ve GH ile güncellenmesi sonucu bulunan kazançlar toplamının 2000-2008/Eylül arası gün sayısına bölünmesi ve günlük kazancın 360 ile çarpılması sonucu OYK bulunuyor.
ABO: Toplam prim ödeme gün sayısının ilk 3600 gününün her 360 günü için yüzde 3.5, sonraki 5 bin 400 günün her 360 günü için yüzde 2 ve daha sonraki her 360 gün için yüzde 1.5 oranlarının toplamı alınarak belirleniyor. ABO’da üst sınır yok.
Asgari Aylık: Hesaplanan aylık, 2008/Ocak ayındaki asgari günlük kazancın 30 katının yüzde 35’inden az olamıyor. (20.28 x 30 x 0.35=212.94 TL)
Hesaplanan aylık, 2000-2008/Eylül arası gün sayısı ile çarpılıp toplam gün sayısına bölünerek kısmileştiriliyor ve 2008/Ocak ayına taşınan 2000 öncesi kısmi aylık ile toplanıyor. Burada, yine bazı alt sınır aylık kontrolleri yapılarak toplanan iki kısmi aylık 2008/Ocak ayından talep tarihine kadar geçen yılların TÜFE’nin yüzde 100’ü, GH’nin yüzde 30’unun çarpımından oluşan güncelleme katsayılarıyla taşınıyor.
2008 EKİM SONRASI AYLIK HESAP
2008/Ekim itibarıyla 5510 sayılı kanunla getirilen yeni aylık bağlama sisteminde, Aylık= Aylık Ortalama Kazanç x ABO formülüne göre hesaplanıyor.
Ortalama Aylık Kazanç (OAK): Sigortalının 2008/Ekim sonrası kazançları, kazancın ait olduğu yıl ile aylık talep tarihine kadar geçen yılların, güncelleme katsayıları ile güncellenmesi sonucu bulunan kazançlar toplamının 2008/Ekim sonrası gün sayısına bölünmesi suretiyle günlük kazanç, bunun 30 ile çarpılması sonucu da OAK bulunuyor.
ABO: Toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için yüzde 2 olarak uygulanıyor. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınıyor. ABO yüzde 90’ı geçemiyor.
Asgari Aylık: Sigortalının çalışma sürelerinde, asgari kazanç üzerinden prim ödendiği varsayılarak belirlenen OAK’nin yüzde 35’inden, sigortalının talep tarihinde bakmakla yükümlü olduğu eşi veya çocuğu varsa yüzda 40’ından az olamaz.
Hesaplanan aylık, 2008/Ekim sonrası gün sayısı ile çarpılıp toplam gün sayısına bölünerek kısmileştiriliyor ve talep yılına taşınan 2000 öncesi ile 2000-2008/Eylül arası kısmı aylıklarla toplanarak talep yılı ocak aylığı bulunuyor ve aylık artışları ile aylık başlangıç tarihine taşınıyor. Karma sisteme göre hesaplanan aylık en son ek ödeme dahil 2.500 TL olan alt sınır aylığı ile mukayese ediliyor.
AYLIK HESAPLAMASI NEDEN BU KADAR KARIŞIK VE ANLAŞILMAZ?
Aylık hesaplamalarının bu kadar karmaşık ve teknik olmasının nedenleri; sistemlerin sürekli değişmesi, aylıkların tek sistem yerine karma sistemlerde hesaplanması ve her bir sistemin kurallarının farklı olması ile sistemlerin birbirine entegre edilmeye çalışılması. Aylık hesaplama sistemleri sade, anlaşılır ve şeffaf olmalı. Vatandaş emekli olduğu zaman tarafına ne kadar aylık bağlanacağını bilmeli. Mevcut durumda, emeklilik öncesi vatandaşın tarafına bağlanacak aylık miktarını öğrenmesi çok zor. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) internet sayfasında yer alan program ise sadece belli kurallarla aylık hesabı yapıyor. Aylık hesaplamalarının bu kadar karışık ve teknik olması nedeniyle SGK’de bu hesapları manuel olarak yapabilecek personel ile bilirkişilik sisteminde yine bu aylıkları doğru hesaplayabilecek bilirkişi bulmak gerçekten zor.
