1968 devrimci gençlik hareketinin öğrenci liderleri ve siyasi aktivistleri olan Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın 6 Mayıs 1972''de gerçekleşen idamlarının üzerinden 50 yıl geçti.
Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan 50 yıl önce bugün idam edildi. 1971''de başlayan THKO-1 Davası''nda yargılanan Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan TCK''nin 146. maddesini ihlal ettikleri gerekçesiyle, 146/1 maddesi uyarınca idam cezasına çarptırılmıştı.
50 YIL ÖNCE İDAM EDİLDİLER
Türkiye''de sağ ile sol gruplar arasındaki çatışmaların yoğunlaşmaya başladığı 1970 yılında Deniz Gezmiş, Sinan Cemgil ve Hüseyin İnan ile birlikte Ankara''da Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu''nu (THKO) kurdu. Ocak 1971''de THKO adına Ankara''da bir banka soygunu gerçekleştirildi. Bunun ardından halihazırda hakkında yakalanma kararı olan Gezmiş ve Yusuf Aslan “vur emri” ile aranmaya başlandı ve ödül konuldu. Gezmiş ve Aslan, 12 Mart 1971''deki muhtıradan 4 gün sonra Sivas''ın Germerek ilçesinde yakalanırken, bundan bir hafta sonra da İnan Kayseri''de yakalandı.
Gezmiş, Aslan ve İnan; Ankara 1 No.lu Sıkıyönetim Askeri Mahkemesi tarafından yargılandı. Yapılan yargılama sonucunda Türk Ceza Kanunu''nun 146''ncı maddesi uyarınca suçlu bulundular ve idam cezasına çarptırıldılar. Daha sonra idam kararı Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından da onaylandı. TBMM''de “3-3” bağırışları arasında Gezmiş, Aslan ve İnan''ın idamına onay verildi.
Deniz Gezmiş‘in son istekleri hakkında kesin bir bilgi mevcut değildir. Yazar Erdal Öz’ün yaptığı görüşmelerde son olarak Rodrigo’nun Aranjuez Konçertosunu dinlemek ve bir bardak çay içmek istediği geçse de avukatı bunu doğrulamamıştır. Ancak ölümünden sonra kendisi gibi devrimci arkadaşı Taylan Özgür’ün yanına gömülmek istediği babasına yazdığı mektupta yer almaktadır. O dönem 25 yaşında olan Gezmiş ve Aslan ile 23 yaşındaki İnan, 6 Mayıs 1972 tarihinde sabaha karşı idam edildi.
DENİZ GEZMİŞ KİMDİR?
Deniz Gezmiş, 27 Şubat 1947’de Ankara’nın Ayaş ilçesinde doğdu. Annesi ve babasının öğretmen olması nedeniyle ilk ve ortaöğremini Sivas’ta yaptı.
Ardından liseyi İstanbul’da okudu. 1965 yılında Türkiye İşçi Partisi’nin Üsküdar ilçe başkanlığına aday oldu. Deniz Gezmiş henüz lise yıllarındayken tanıştığı sol görüş ile genç yaşta kendini eylemlerin ortasında buldu. 31 Ağustos 1966 tarihinde Ankara’dan İstanbul’a yürüyen Çorum Belediyesi temizlik işçilerinin, Taksim Anıtı’na çelenk koymaları sırasında Türk-iş yöneticilerini protesto eden grupla beraber yaptığı eylem sonucunda tutuklanarak gözlatına alındı. Bu olay Deniz Gezmiş‘in ilk gözaltına alınmasıydı.
Deniz Gezmiş 1966 yılının Kasım ayında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girdi. Ardından 19 Ocak 1967’de Türkiye Milli Talebe Fedarsayonu’nunda çıkan olaylarda arkadaşları ile gözaltına alındı ancak kısa bir süre sonra serbest bırakıldı. 22 Kasım 1967’de ise öğrenci örgütlerinin düzenleddiği Kıbrıs Mitingi sırasında Aşık İhsani ile birlikte ABD bayrağının yakılması nedeniyle tekrar gözaltına alındı.
30 Ocak 1968’de hukuk fakültesindeki arkadaları ile birlikte Devrimci Hukuklular Örgütü’nü kurdu ve hemen ardından 7 Mart 1968’de İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi konferans salonunda düzenlenen AIESEC genel kurul toplantısında konuşma yapan devlet bakanı Seyfi Öztürk’ü protesto ettiği için bir kez daha tutuklandı. 2 Mayıs 1968’e kadar tutuklu kalan Deniz Gezmiş, yargılandı ancak beraat etti. 12 Haziran 1968’de İstanbul Üniversitesi’nin işgal edilmesinde önderlik etti. İşgal Konseyi adı verilen grupun lideri olarak Baltalimanı’nda yapılan görüşmelere katılan Deniz Gezmiş, öğrenci haklarının elde edilmesinde etkili oldu. 30 Temmuz’da 6. Filo’nun İstanbul’a girişini protesto etmek suçundan tutuklandı.
Deniz Gezmiş, Milli Demokratik Devrim görüşünün öğrenciler arasında yayılmasında etkili oldu. 1968 yılında yapılan öğrenci eylemlerinde Cihan Alptekin, Mustafa Lütfi Kıyıcı, Mustafa İlker Gürkan, Cevat Ercişli, Selahattin Okur, Saim Kurul ve Erim Süerkan ile birlikte Devrimci Öğrenci Birliği’ni kurdu. Ardından 1 Kasım 1968’de Türkiye Milli Gençlik Teşkilatı’nın da içinde bulunduğu AÜTB, DÖB ve ODTÜÖB’nin de içinde bulunduğu “Samsun’dan Ankara’ya Mustafa Kemal Yürüyüşü”‘nü düzenledi. 28 Kasım 1968’de ABD büyükelçisinin İstanbul’a gelişini prototesto etmek amacıyla düzenlenen eylemde tutuklandı ancak tekrar serbers bırakıldı.
Deniz Gezmiş bu dönemde 2-3 aylık tutuklanma süreçleri geçirdi. 16 Mart 1969’da İstanbul Üniversitesi’nde düzenlediği öğrenci hareketleri nedeniyle 19 Mart’ta tutuklandı ve 3 Nisan’a kadar tutukluluğu devam etti. Ardından İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencilerinin düzenlediği protesto gösterilerine önderlik etti. Çıkan çatışmalarda yaralandı. 23 Haziran 1969’da TMGT’nin toplsndığı 1. Devrimci Miliyetçi Gençlik Kurultayı’nsa FKF Genel Başkanı Yusuf Küpeli ile birlikte bir program hazırladıktan sonra hakkında tutuklama kararının olmasından dolayı Filistin’e kaçtı.
1 Eylül 1969’a kadar Filistin’de kaldı. Bu dönemde üniversiteyi işgalden dolayı Hukuk Fakültesin’den atıldı. 23 Eylül 1969’da hukuk fakültesinde olduğu bir sıra polis tarafından yakalarak gözaltına alında da 25 Kasım’da serbest bırakıldı. Ardından Yıldız Devlet ve Mühendislik Akademisi’nde Battal Mehetoğlu’nun sağcılar tarafından öldürülmesi olayında okulda yapılan aratırmalarda Deniz Gezmiş‘e ait olduğu önesürülen silahların ele geçirlmesi üzerine hakkında tekrar tutuklama kararı çıkarıldı. 20 Aralık 1969’da tutuklanan Deniz Gezmiş, 18 Eylül 1970’e kadar hapis yattı.
Hapisten çıkmasından sonra öğrenci hareketlerinden uzaklaştı ve Sinan Cemgil ve Hüseyin İnan’la birlikte Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu’nu kurdu. Türkiye’de silahlı mücedele veren ilk siyasi örgüt olan THKO, bağımsız ve demokratik bir Türkiye için mücadele yürürttü. Sosyalist gençliğin katıldığı bu örgüt Hüseyin İnan, Sinan Cemgil, Yusuf Aslan, Alparslan Özdoğan, Deniz Gezmiş ve Cihan Alptekin tarafından kurulmuştu. Bir takım eylemlerden sonra 4 Mart 1971’de yayınlanan bir bildiri ile örgüt kamuoyuna tanıtıldı. İlk silahlı eylemleri 29 Ocak 1970 tarihinde verdi ve 12 Mart dönemi boyunca faaliyetlerini dürdürdü. Daha sonra bu örgüt içinde Yusuf Aslan, Hüseyin İnan ve Deniz Gezmiş’in de bulunduğu idam kararının iptali için çalışmalarda bulundu. Kadir Manga ve Alparslan Özdoğan’nın Nurhak’ta, Cihan Alptekin ve Ömer Ayna’nın Kızıldere’de öldürülmesinden sonra Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan‘nın idamıyla bu örgüt dağıldı.
Deniz Gezmiş, 11 Ocak 1971’de Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu adına Ankara İş Bankası, Emek Şubesi’nin soygununda yeraldı. Bu sırada Deniz Gezmiş hakkında tutuklama kararı çıkarılmıştı ve polisten kaçmaktaydı. 1971 yılında gerçekleşen 12 Mart darbesinin hemen ardından Yusuf Aslan ile birlikte Sivas’a giderken motorsikletlerinin bozulmasıyla gelen ihbarla 16 Kasım 1971’de tutuklandı. Gemenek’te yakalandıktan sonra Kayseri’ye getirildi. Ardından Ankara’ya o dönem içişleri bakanı olan Haldun Menteşeoğlu’na götürüldü.
Ankara 1 No''lu Sıkıyönetim Askeri Mahkemesi tarafından yargılanan 68 kuşağının önde gelen ismi 6 Mayıs 1972''de tutuklu bulunduğu cezaevinde idam edildi.
HÜSEYİN İNAN KİMDİR?
Hüseyin İnan 1949 tarihinde Bozhüyük''te dünyaya geldi. 6 Mayıs 1972''de Ulucanlar, Altındağ''da hayatını kaybetti.
Hüseyin İnan, 1949''da Sivas Gürün ilçesine bağlı Bozhöyük köyünde doğdu. İlk ve orta okulu Sarız''da, liseyi Kayseri''de okudu. 1966''da ODTÜ İdari Bilimler Bölümü''ne kayıt oldu. Sosyalist Fikir Kulübü (SFK) ve bu derneğin bağlı olduğu Dev-Genç''e üye oldu. Aynı dönemde, TİP''e de üye oldu. Pek çok ildeki anti-emperyalist eylemlere aktif rol aldı.
Ankara''da, özellikle ODTÜ öğrencisi olan ve önderliğini Sinan Cemgil ile birlikte Hüseyin İnan''ın yaptığı grup, Türk sosyalizm tarihinin ilk silahlı örgütü olan THKO''nun çekirdek kadrosunu oluşturdu. Aynı yıl İdari Bilimler Fakültesi''nden çıkartılan Hüseyin İnan, sonrasında Sinan Cemgil, Deniz Gezmiş ve Yusuf Aslan''la birlikte paylaşacağı, ODTÜ Birinci Yurt''ta 201-202 numaralı odada kalmaya devam etti. İsrail''e karşı yapılan kimi eylem ve karakol baskınlarında görev aldı. Şubat 1970''te Türkiye''ye geri döndüğünde, Diyarbakır-Gaziantep yolunda bir otobüste yakalandı. Diyarbakır''da devam eden yargılama sonunda, Ekim 1970''te tahliye oldu.
Hüseyin İnan serbest kalmasını takiben yeniden Ankara''ya döndüğünde kafasındaki kır gerillası fikri iyice berraklaşır. Benzeri düşünceler taşıyan ve aynı eylem çizgisini benimseyen, başlarında Deniz Gezmiş''in yer aldığı İstanbul grubuyla bir araya gelerek yeni bir grup kurma kararı alırlar. Bu karar üzerine Deniz Gezmiş, son kez ayrıldığı İstanbul''dan, Ankara''ya gelir. Ardından yeniden tutuklanır.
Yapılan yargılama sonucunda, eski haliyle Türkiye Cumhuriyeti "teşkilatı esasiye kanunun tamamını veya bir kısmını" ortadan kaldırma suçuna idam cezası öngören Türk Ceza Kanunu''nun 146. maddesi uyarınca suçlu bulundular. 27 Mayıs 1960''da askeri darbeyle yönetime el koyulmasından bir yıl sonra eski Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan''ın idam edilmesine gönderme yapılarak; idam kararı "3''e 3" bağırışları arasında TBMM tarafından da onaylandı. Ankara 1 No''lu Sıkıyönetim Askeri Mahkemesi tarafından yargılanan 68 kuşağının önde gelen isimleri 6 Mayıs 1972''de tutuklu bulundukları cezaevinde idam edildi.
YUSUF ASLAN KİMDİR?
Yusuf Aslan, Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu kurucularından olan ve 1972 yılında idam edilen Çerkes asıllı Türk sosyalist devrimci. Deniz Gezmiş ve Hüseyin İnan’la birlikte idam edilmiştir. Yozgat Kuşsaray köyünde 1947 yılında doğdu. 1966’da ODTÜ’ye giren Yusuf Aslan, ODTÜ Sosyalist Fikir Kulübü’nün üyesi oldu, Dev-Genç içinde çalışmaya başladı. Bu dönemden itibaren önce hazırlık okulunda, sonra da mühendislik fakültesinde patlak veren boykotların ve hemen ardından ODTÜ işgalinin önde gelen örgütçülerinden oldu. 1969 yılında arkadaşlarıyla birlikte Filistin’e giden Yusuf Aslan, burada helikopter ve uçak pilotluğunu öğrendi.
27 Mayıs 1960''da askeri darbeyle yönetime el koyulmasından bir yıl sonra eski Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan''ın idam edilmesine gönderme yapılarak; idam kararı "3''e 3" bağırışları arasında TBMM tarafından da onaylandı. Ankara 1 No''lu Sıkıyönetim Askeri Mahkemesi tarafından yargılanan 68 kuşağının önde gelen isimleri 6 Mayıs 1972''de tutuklu bulundukları cezaevinde idam edildi.
