Bilmem Çernobil faciasını unutanınız var mı? Hani şu 26 Nisan 1986 tarihinde Sovyetler Birliği'ne bağlı Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Pripyat şehri yakınlarındaki Çernobil Nükleer Santrali'ndeki 4 numaralı reaktörde gerçekleşen kazadan söz ediyorum. Bu kazada doğrudan can kaybı 31 kişiydi. Ancak Türkiye de dahil çevre ülkelerde bile onbinlerce kişi Çernobil Nükleer Santrali'nden yayılan radyasyonun etkisiyle kanserden can verdi. Sanki bunların hiçbirisi olmamış gibi son günlerde Çernobil'e turistik geziler düzenleniyor. Ukranya Devlet Başkanı Volodimir Oleksandroviç Zelenskiy, yıllarca yasaklı bölge statüsünde tutulan, bu statüden çıktıktan sonra ziyaretçilerin akınına uğrayan Çernobil Nükleer Santrali etrafındaki bölgeyi turistik bölgeye dönüştürmeyi öngören kararnameyi bir çırpıda imzaladı. İmzalanan kararnam ile "Çernobil, Ukrayna için olumsuz bir şeydi şimdi bunu değiştirme zamanı geldi" diyen Zelenskiy'nin imzaladığı kararnamede, Çernobil'e giriş için turistlerin yaptıkları başvuruların üç gün içinde Ukraynalı memurlar tarafından incelenerek karara bağlanması ve girişi reddedilen kişilere de, red nedeninin açıklanması öngörülüyor. Kararname ayrıca, Çernobil bölgesine yeni giriş noktalarının kurulmasını ve mevcut olanların iyileştirilmesini, yeni yürüyüş alanlarını, yeşil alanlar oluşturulması ve mobil telefon ağının güçlendirilmesi çalışmalarını içeriyor.
Aslında bir komedi artisti olan Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy'nin kimse rol yapıp yapmadığını anlamış değil. Zelenskiy, Çernobil'in doğanın insan eliyle gelen bir facia sonrasında yeniden canlandığı bir yer olduğunun altını çiziyor ve "Bunu turistlere, tarihçilere ve bilim insanlarına göstermeliyiz" diyor. Zelenskiy, ayrıca bu bölgeyi, NATO ve Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerin eğitim amaçlı ziyaretine açacaklarını söylüyor.
Zelenskiy, bir yerde amacına ulaşmış görünüyor. Daha şimdiden Çernobil, turistlerin ilgisini çekmiş durumda. Türkiye'den de bu konuya bir hayli rağbet var. Özellikle "Chernobil" isimli dizinin de etkisiyle içinde bulunduğumuz günlerde gerek ülkemizden gerek dünyadan Ukrayna'nın Pripyat bölgesine turistik ve bilimsel amaçlı ziyaretlerde artış olmuş. Her ne kadar bölgenin ziyaretinin güvenli olduğu ve Çernobil bölgesinde iki gün kalınarak alınacak radyasyon dozunun oraya ulaşmak için yapacağınız uçak seyahatinden alacağınız dozdan daha az olacağı söylense de bunlar istatistiksel olarak hesaplanmış ortalama değerler. Radyasyonun, kimi ne kadar etkileyeceği pek bilinmiyor. Ayrıca Pripyat bölgesindeki binalara girmek yasak. Bir de buna bölgedeki radyoaktif olarak normalin çok üzerinde etkin birçok nokta bulunduğunu katarsanız tehlikenin büyüklüğünü daha iyi anlarsınız. Ortalama bir insanın bu etkin noktalarda kısa süreli bulunması bile farklı hastalıklara neden olabilir.
Ukraynalı yetkililerin turistik ve ticari kaygılarla bu konularda yeterli hassasiyeti göstermedikleri düşünürsek, yapılacak gezilerde daha çok hassasiyet gösterilmesi gerekiyor. Kıyaslama yapabilmek ve fikir vermesi açısından, ABD'deki bir insan ortalama olarak, yılda yaklaşık 3 milisievert (mSv) radyasyona maruz kalmaktadır ve bu değerin güvenli maruziyet seviyelerinde olduğu düşünülmektedir. 50 ila 200 mSv'lik radyasyon dozları kromozomal hasara yol açabilirken, 200 ila 1,000 mSv'lik dozlar beyaz kan hücresi sayısında geçici bir düşüşe neden oluyor. Radyasyonlarla ilgili ciddi hastalıklar, uzmanlara göre yaklaşık 2,000 mSv'de başlıyor. 10,000 mSv'ye maruz kalındığında ise günler içinde ölüm kaçınılmaz oluyor. Ayrıca Resmi Gazete'nin 05.07.2012 tarih 28344 sayısında yayınlanmış olan "Sağlık Hizmetleri İyonlaştırıcı radyasyon Kaynakları ile Çalışan Personelin Radyasyon Doz Limitleri ve Çalışma Esasları Hakkında" başlıklı yönetmeliğin 7. Maddesinin ikinci fıkrasında "Radyasyon kaynağı ile çalışan personelin maruz kalacağı etkin doz, göz merceği ve tüm vücut için ardışık beş yıl toplamında 100 mSv'i, herhangi bir tek yılda 50 mSv'i geçemez" diye belirtilerek tehlike oluşturan doz limitleri belirlenmiştir.
Bu yüzden Çernobil gibi bir bölgeye yapılan değişik amaçlı ziyaretlerde normal giysilerin koruma sağlayamayacağı, bu amaçla üretilmiş radyasyondan koruyucu giysi ve ekipmanların kullanılması gerektiği konusunda başta Nükleer Adli Bilimler Komisyonu Başkanı Prof. Dr. Güneş Tanır ile üyeleri Doç. Dr. Hicabi Bölükdemir, MSc. Gülper Aksoy ile MSc. Hasan Ünlü başta olmaz üzere uzmanlar uyarıyor. Bizce bu uyarılar ciddi bir biçimde göz önüne alınmalı. Yoksa... Yoksayı bile düşünmek istemiyorum.
