Son zamanlarda çeşitli coğrafyalardan ülkemize çalışmak için birçok yabancılar gerek yasal yollarla gerek yasa dışı yollarla gelmektedir. Yasal olarak turistik ikamet izniyle yabancılar bir sene ülkemizde kalıp kayıt dışı istihdam edilerek, Türkiye'de işsizliğin artmasına önemli ölçüde neden olmaktadırlar. Kayıt dışı istihdam edilen yabancı işçinin işverene tek maliyeti o işçiye ödeyecek olduğu maaşıdır. SGK kaydı olmadan çalıştırılan kişinin işverene doğal olarak maliyeti de düşük olacaktır. İşverenler yabancıları daha fazla çalıştırıp, iş gücünden daha çok faydalandıkları için yerli halkı tercih etmeleri azalmıştır. Günümüzde en çok restoranlarda, kafeteryalarda, oto yıkamacılarda yabancılar istihdam edilmekle birlikte kurumsal firmalarında bu şekilde kayıt dışı yabancı işçi çalıştırdığını sıkça görmekteyiz.
4817 Sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkındaki Kanuna göre; yabancı çalıştıran gerçek ve tüzel kişiler, bir işverenin yanında meslek eğitimi gören yabancı uyruklular, Türkiye'de bağımlı veya bağımsız olarak çalışan yabancılar çalışma izni almak zorundalardır.
Çalışma izni başvuruları bir işyeri veya işletme üzerinden TC Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'na yapılmaktadır. Bir yabancı kendi başına işveren olmaksızın çalışma izni başvurusunda bulunamamaktadır. Yabancı uyruklunun istediği işyerinde çalışmasına olanak sağlayan bir çalışma izni sistemi mevcut değildir. Yabancılar, yurt dışından çalışma izni başvurularını ancak Başkonsolosluklar ve Elçiliklerden yapabilirler. Başvuru esnasında Türkiye'deki işverenle imzalanmış olan belirli süreli iş sözleşmesi ibraz edilmelidir. Başkonsolosluk veya Elçilikçe verilen referans numarasının alınmasını takip eden 10 iş günü içerisinde işverenin bakanlığa başvuru yapması gerekmektedir.
Yurt içinden ise en az 6 ay süreli ikamet izni almış ve ikamet izninin süresi sona ermemiş bir yabancıyı çalıştırmak isteyen işveren veya işveren vekili e-Devlet üzerinden bakanlığa başvuruda bulunabilir. Dernek ve vakıflar hariç olmak üzere çalışma izni talep edilen işyerinde her bir yabancı için 5 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı istihdamı zorunludur. İşyerinin ödenmiş sermayesinin en az 100.000 TL veya brüt satışlarının en az 800.000 TL veyahut son yıl ihracat tutarının en az 250.000 USD olması gerekmektedir. Yabancı devlet havayollarının Türkiye temsilciliklerinde, eğitim sektöründe ve ev hizmetlerinde çalışacaklar için yukarıda belirtilen kriterler aranmaz.
Yaşlı ve hasta bakımı ile küçük çocuğu bulunanlar dışında konutlarda yabancı personele çalışma izni verilmemektedir. Bakım gerektirecek hastalığının bulunduğunun sağlık raporu ile kanıtlanması mecburidir. Maalesef özellikle Gürcistan, Özbekistan, Kırgızistan, Romanya, Bulgaristan, Azerbaycan gibi ülkelerden gelen kadınlar yaşlı ve çocuk bakımı, ev temizliği işlerinde çalıştırıldıkları bilinen bir gerçektir.
Çalışma izin türleri süreli ve süresiz olarak üzere ikiye ayrılmaktadır. Süreli çalışma izni; yapılan iş veya hizmet sözleşmesinin süresini aşmamak koşulu ile gerçek, tüzel veya kamu kurum ve kuruşlarına ait belirli bir işyerinde veya bunların aynı işkolundaki işyerlerinde belirli bir işte çalışmak şartıyla verilmektedir. Süresiz çalışma izni ise; Türkiye'de uzun dönem ikamet izni veya en az 8 yıl kanuni çalışma izni olan yabancılar başvurabilirler.
Çalışma izni süresi ilk başvuruda en çok 1 yıl, ilk uzatma başvurusunda en çok 2 yıl, sonraki uzatma başvurularında ise en çok 3 yıla kadar çalışma izni verilir. Farklı bir işveren yanında çalışmak üzere yapılan başvurular ilk başvuru usul ve esaslarına tabi olarak değerlendirilir. Çalışma izni süre uzatım işlemleri mevcut çalışma izni süresinin dolmasına 60 gün kalmasından itibaren yapılabilir.
Diş tabipliği, dişçilik, hastabakıcılık, veterinerlik, eczacılık, avukatlık, noterlik, özel güvenlik görevlisi, gümrük müşavirliği, turist rehberliği, özel hastanelerde sorumlu müdürlük, kara suları dahilinde kaptanlık ve çarkçılık meslek ve görevlerinde yabancı uyrukluların çalışmaları yasaktır.
Yabancı uyrukluların Türkiye'de kayıt dışı istihdam edilmelerinin önüne geçmek için denetimlerin kararlılıkla arttırılması ve cezai müeyyidelerin uygulanması gerekmektedir. Aksi takdirde hem kamu zarara uğramaya devam eder, hem de kendi vatandaşlarımızın istihdamı zorlaşarak toplumda telafisi mümkün olmayan sosyal ve ekonomik sıkıntılar meydana gelir. Nitekim gelmeye de başlamıştır.
