Yurtiçinde birçok sektörden gelen haberler tedarik sorununun büyüyerek, derinleştiğini göstermektedir. Tamam, Türkiye'nin kendine özgü çok büyük sorunları var, fakat bu tedarik sorunu sadece Türkiye de görülmüyor. Pandemi sonrasında son derecede radikal bir şekilde düşen talep, talep canlanmasının ne zaman olacağını kestiremeyen üreticilerin arz dengelerini kurmakta zorlanması, bu günlerde unuttuğumuz Amerika ile Çin arasındaki ticaret savaşları, dünyada birçok ülkeye uygulanan ambargolar arz yönlü sıkıntıyı arttırıyor ve tedarik zincirinde aksamalara neden oluyor. Bu aksamalar bir taraftan küresel toparlanma ve büyümeyi sekteye uğratırken diğer taraftan da enflasyonun artmasına neden oluyor.
Salgınla mücadele sürecinde ortaya çıkan ekonomik ve sosyal sorunlar üstesinden gelebilmek için adeta helikopter ile saçılan, devasa boyuttaki paranın yarattığı enflasyonist etki ile arz yönlü sıkıntılar birleşince ekonomilerdeki dalgalanmanın boyutu artıyor ve piyasalardaki öngörülebilirlik azalıyor.
Türkiye'de ise bu küresel sorun ile bir araya gelen döviz krizi, kurlardaki radikal artış öngörülebilirliği nerede ise tamamen ortadan kaldırıyor, fiyatlama yapmayı tedarik planlamayı imkânsız bir hale getiriyor.
Birçok firma hangi mala ne fiyat vereceğini ve verdiği fiyatın ne kadar süre ile geçerli olacağını belirlemekte çok zorlanıyor. Eskiden aylık olarak belirlenen fiyatlar sonra haftalık hatta günlük olarak belirlenmeye başlanmıştı, şimdilerde ise saatlik fiyatlar geçerli. Vadeli fiyat vermek ise neredeyse tamamen imkânsız bir hale gelmiş durumdadırr. Birçok sektör "para peşin, kırmızı meşin" moduna geçmiş bulunmaktadır. Firmalar fiyat verseler bile malın teslimat zamanını öngörmekte çok zorlanıyorlar, birçok sektörde teslimat süresi 6 aya kadar uzamış bulunmaktadır.
Birçok üründe ise stoktan teslim artık mümkün değil, çünkü üretici stok tutmanın riskine girmek istemiyor, üretimini kesinleşmiş hatta ödemesi alınmış siparişe göre belirliyor. Siparişlerin bir kısmında ise fiyatlar teslimat günündeki kur ve hammadde fiyatı üzerinden belirlenecek şekilde tespit ediliyor.
Hammadde ve enerji gibi girdilerin fiyatlarındaki artış, kurlardaki oynaklık, piyasada tüm dengeleri bozmuş bulunmaktadır, fiyat belirlemek çok zorlaştı. Bazı sektörlerde raflarda ürün bulamama tehlikesine yönelik sinyaller alınmaya başlandı. Yaşanan gelişmeler, yurtiçi ve yurtdışında teslimatların gecikmesine yol açıyor Bazı sektörlerde ise nakit sıkışıklığı rafların boş kalmasına yol açmaktadır.
Hammadde üreticileri, hem küresel piyasalarda ve hem de kurda yaşanan hareketlilik nedeni ile dövizle peşin çalışmaya başlarken, sanayici ise anlık değişen fiyatlar nedeni ile hem içeride hem de dışarıda fiyat belirleyemez hale geldi.
Birçok sipariş veren bu dönemin geçici olacağını düşünerek fiyatlardaki olası bir düşüş ihtimalini göz önüne alarak siparişini minimum seviyede vermektedir. Bu davranış biçimi yükselen talep ile karşılaştığında zorlanmakta sonuçta yetersiz arz yüksek talep ile buluşunca fiyatları otomatik olarak yükseltmektedir.
Ham madde, enerji ve navlun maliyetlerin eş zamanlı olarak artması sebebiyle üreticilerin kârlılığı düşmekte ve firmalar üretim planlaması yapmakta çok zorlanmaktadır.
Piyasalardaki arz yönlü bu sıkıntılar muhakkak ki tüketicinin mal ve hizmetlere erişimini zorlaştıracak ve daha pahalı bir hale getirecektir.
Ekonomi yönetimlerinin bu gelişmelere karşı hızla harekete geçmesi, öngörülebilirliği arttıracak ve fiyat belirsizliklerini ortadan kaldıracak önlemleri alması gerekmektedir.
Bu elbette çok kolay bir iş olmayacaktır, tam da bu yüzden düşük gelirli kesimlerin mal ve hizmetlere ulaşabilmesini sağlayacak ve bu kesimlerin satın alma gücündeki düşüşü engelleyecek acil önlemler alınması şart olmuştur.
