Birkaç hafta önce başlayan WhatsApp yazılımının kişisel verileri paylaşımı ile ilgili yapmak istediği güvelik protokolü değişikliği kaynaklı tartışma derinlemesine incelememiz gereken çok daha geniş bir sorunu su yüzüne çıkarmış bulunmaktadır.

Geçtiğimiz yüzyılın son çeyreğinde başlayan bilgisayar kullanımının yayılması ve kitleselleşmesi ile bu gelişmeyi takip eden mobil iletişim teknolojilerin yaşamımıza girmesi birçok ekonomik, sosyal, siyasal faaliyetimizin sayısal ortama taşınmasına yol açmış bulunmaktadır.

Bundan elli yıl önce sadece bilim kurgu romanlarında gördüğümüz bilgisayarlar bugün artık cebimize, evimize, iş yerimize girmiş, yaşamımızın ve iş görme biçimimizin ayrılmaz bir parçası olmuşlardır. İnternet teknolojisi sayesinde bilgisayarların küresel bir ağ şeklinde birbirine bağlanması ise ekonomik ve sosyal ilişkileri tam manası ile bambaşka bir boyuta taşımış, adeta çağ atlatmıştır.

BÜYÜK YATIRIM

Bugünkü durumda artık hepimizin evinde, elinde yahut da cebinde bir biri ile iletişim halinde bulunan, durmaksızın sayısal veri gönderen, alan ve paylaşan birer bilgisayar bulunmaktadır.

Bu bilgisayarların üzerinde ücret ödeyerek satın aldığımız ve yahut da ücretsiz olarak kullandığımız bazı yazılımlar bulunmakta ve çalışmaktadır. Ücretsiz olarak kullandığımız bazı yazılımlar reklam göstererek televizyonlardan alışık olduğumuz bir biçimde kendilerine finansman kaynağı sağlarken, bazı yazılımlar şaşırtıcı bir şekilde hiçbir ücret talep etmemektedirler. Bu kadar karmaşık yazılımları geliştirmek ve dahası bu yazılımları milyonlar, hatta yüz milyonlarca kişiye kullandıracak donanımları kurmak elbette çok büyük bir yatırım gerektirmektedir. Peki, kim neden ve nasıl oluyor da bu büyük yatırımları yapıp insanlara ücretsiz olarak kullandırabiliyor? İşte cevabını bulmamız gereken soru da tam budur.

Bu cihazlar sahip oldukları akıllı yazılım ve teknolojiler sayesinde konumumuzu, ismimizi, kişisel ilişkilerimizi, hangi bankaları kullanıp hangi gazeteleri okuduğumuzu bilmekte, çevremizden devamlı olarak ses ve görüntü kaydı yapabilmektedirler.

Toplanan bütün bu veriler “Big Data” adı altında toplanmakta ve birtakım yapay zekâ yazılımları ile dinamik bir şekilde analiz edilmektedir.

HACKER KORKUSU

Birçok kişi internet ortamında kişisel bilgilerinin kötü amaçlı yazılımlar kullanılarak hacker denilen kişilerce ele geçirilmesinden korkar, çok da haklıdırlar. Fakat internette yoğun olarak kullanılan ve arkasında devasa şirketlerin bulunduğu yazılımlar ile hackerlerin faaliyetlerini kıyaslamak mantıklı değildir. Sonuçta hackerler gizli kapaklı, yasa dışı işler yapmaktadırlar, oysa bu şirketler yaptıkları hemen her şeyi gizlemeden saklamadan ne yaptıklarını ilan ederek yapıyorlar. Hemen her şeyi dedim çünkü elbette bu şirketlerin de gizlice yaptıkları işler, çevirdikleri dolaplar var ve bunlar zaman zaman ortaya çıkarak büyük skandallara, hatta ceza davalarına konu olmaktadırlar. Bahse konu sorunları yaratan yahut da yaratabilecek olan yazılımlar sadece sosyal medya platformlarında kullanılan yazılımlar da değildir, işletim sistemlerinden tutun da ofis uygulamalarına kadar birçok yazılım aynı şekilde kullanılabilmektedir.

TOPLUMSAL BİLGİ

Aslında bu şirketlerin peşinde olduğu bilgi sadece kişisel verileriniz değildir, kişisel bilgilerin toplamından oluşan toplumsal bilgidir. Bu şirketler topladıkları bilgiyi son derecede gelişmiş yapay zekâ yazılımlarını kullanarak analiz etmekte ve bu sayede toplumun duygularını kavramakta ve tepkilerini yönlendirebilmektedirler.

Artık ayan beyan ortaya çıkmıştır ki bu şirketler toplumun tepkilerini yönlendirerek bazen ekonomik, bazen sosyal ve bazen de siyasal tercihlerini etkilemekte ve hatta belirlemektedirler.

Bu yazılımları ekonomik faaliyetlerinde kullanan şirketlerin bazıları pasif politikalar uygulayarak sadece kişilerin ve toplumun tercihlerini öğrenip, talebi keşfederek arzı yahut da üretimi yapılandırmakta kullanmaktadırlar. Fakat bazıları ise aktif politikalar uygulayarak kişilerin ve toplumun, tercih ve taleplerini yönlendirme yolunda çaba sarf etmektedirler. Hepiniz kişisel deneyimleriniz ile tanık da olmuşsunuzdur; bir arama motorunda bir konuyu, ürünü yahut da hizmeti aradığınızda sosyal medya platformlarında karşınıza hızla o konu ile ilgili reklamlar çıkmaktadır. Bu kişisel verilerinizin kullanılması sayesinde size özel reklam üreten yapay zekâ yazılımlarını kullanan şirketlerin bir pazarlama faaliyetidir, zaman zaman rahatsız edici olsa da kayda değer bir zararı bulunduğu söylenemez.

Oysa kişisel ve toplumsal bilgileri kullanarak siyasi, sosyal ve ekonomik konularda birer toplum mühendisliği projesi yürüten, bu şekilde siyaseti, ekonomiyi ve toplumu yönlendiren aktif politikalar uygulayan şirketler de bulunmaktadır. İşte asıl tehdit budur, toplumu yönlendirerek toplumun yahut da bireyin yararına olmayan siyasi, ekonomik yahut da sosyal davranışlarda bulunmaya yönlendirebilecek girişimler sayısal dünyadaki en büyük tehdittir.

Bu yönlendirmeler popülist otoriter yönetimlerin iş başına getirilmesi, kitlelerin refahı pahasına da olsa küçük çıkar gruplarının beslenmesi, fayda üretmeyen, hatta zararlı tüketimlerin teşvik edilmesi ve benzeri son derecede ciddi tehditleri içermektedirler.

CİDDİ TEHDİTLER

İnternetin ilk ortaya çıktığı günlerde bu teknoloji özgürlükleri ve refahı arttıracak bir araç olarak görülmüştü, oysa bu gün özgürlükleri ve refahı tehdit de edebileceği anlaşılmıştır.

Sayısal dünyada özgürlük ve çıkarları tehdit edebilecek, yönlendirici eylemlerin kontrol altına alınması, kişi ve toplum menfaatlerinin korunabilmesi amacıyla sanal alemde bir denge ve denetim sağlanması da artık hukuk devletinin asli görevleri arasında sayılmalıdır.