Yüksek enflasyon ve ekonomik kriz bütçeyi de vurdu, sonuçta senenin ilk altı ayı bitmeden bir ek bütçe yapma gereksinimi doğdu.
Bugüne kadar hemen hemen hiçbir öngörüsünü tutturamayan ekonomi yönetimi, bütçe öngörülerini de tutturamamış oldu. Şimdi yapılan bu ek bütçe öngörülerini tutturabileceklerinden de açıkçası çok emin değilim.
Siyasal Bilgiler Fakültesinde Bütçe konusunu ben Maliye eski Bakanlarından Prof. Dr. Bedri Gürsoy''dan öğrenmiştim.
Bütçe konusu çok önemlidir, üstelik bu konu sadece devlet için değil şirketler ve sair her türlü kurumsal yapı için de çok ama çok önemlidir. Hatta kişi ve aile bütçesinin de yapılması şarttır.
Bir bütçenin başarılı ve doğru olması için öncelikle öngörülerinin tutması gerekir, gelir ve gider öngörüleri tutmayan bütçeler başarısız yapılmış bütçelerdir.
Bütçe yapılırken önce giderler ve gelirler tahmin edilir. Bu tahmini yapmak aslında çok da kolay değildir, bir yıl içinde hem gelirlerde hem de giderlerde hiç beklenmedik gelişmeler olabilir. İşte bu yüzden de gelirlerin gelmeyebileceği, giderlerin beklenmedik şekilde artabileceği düşünülerek muhafazakâr bütçeler yapılmalı, bütçe yapılırken kırk kere düşünmeli, maceraya atılmamalıdır.
Firma ya da aile bütçesi yapıyorsanız yanlış bütçe sizi iflasa sürükler, malınız mülkünüz icrada haraç mezat satılır, yok yoksul kalırsınız ama bu sadece sizi ortaklarınızı ve ailenizi ilgilendirir. Devlet bütçesi yapıyorsanız yanlış bütçe devleti yıkar, halkı yoksullaştırır, enflasyondan tut infiale kadar birçok toplumsal ve ekonomik olay yaşanır en nihayetinde koskoca bir toplumu ilgilendirir.
Devlet bütçesi yaparken bazı kolaylıklar vardır. Neticede devlet istediği miktarda vergi salabilir, bu vergiyi toplayabildiği hallerde bütçe dengelerini istediği gibi kurabilir ve dilediği yere dilediği gibi para harcayabilir. Bu yüzden devlet gelirlerini öngörmek nispeten daha kolaydır fakat devletin toplumda kabul görmeyecek miktarda vergi salması halinde ortaya bir sivil itaatsizlik hali çıkar, kişiler ya da kurumlar vergi ödemeye direnir, devlet çok üstlerine giderse de direnişle karşılaşır. Hiç unutmayın Amerikan bağımsızlık savaşı bile İngiliz hükümetinin bu sömürgeye saldığı fahiş vergiler yüzünden çıkmıştı.
Halktan gelecek sert direniş riskini göze almak istemeyen devletler ise para basma imtiyazlarını istismar edip enflasyon yaratarak ihtiyaçları olan kaynağı bulmak ve yükümlülüklerinden kurtulmak isterler. Altın ve gümüş paraların kullanıldığı zamanlarda devletler paranın ayarını bozup, gramajını azaltarak enflasyon yaratırlardı. Kâğıt para döneminde ise bu amaçla banknot matbaalarına fazla mesai yaptırılır, bol bol para basılır, devlet dolaşıma dilediği miktarda para sokar ve sonuçta enflasyon oluşur.
Eskilerde devletlerin bir diğer para bulma yolu da yağma ve haraca bağlamaydı. Askerî güç kullanarak diğer devletleri işgal edip hazinelerini yağmalayan ve o devletleri haraca bağlayan devletler bütçeleri için kaynak bulurdu. Lakin bu da riskli bir işti, evdeki hesap her zaman çarşıya uymaz ganimet peşinde koşarken eldekinden de olunabilirdi.
Modern çağlarda devletler çok büyük ölçüde halk egemenliği temelinde kurulmuştur ve bu yüzden de bütçe yapma hakkı eskiden olduğu gibi krallarda, imparatorlarda, padişahlarda ya da çarlarda değil halktadır. Bütçeyi halkın seçtiği temsilciler yapar.
Bütçe gelirleri ise çok büyük ölçüde halkın vergileri ile oluşur. Bütçeyi yapan iktidarlar seçimleri de düşünerek vergi seviyelerini halkın rızası olacak şekilde ayarlamaya çalışır.
Modern devletlerin bütçelerindeki gider kalemleri ise daha ziyade halka hizmet edecek şekilde ayarlanmıştır. Bütçe giderlerinin gelirleri zorlamadan en iyi hizmeti verecek şekilde ayarlanabilmesi çok ciddi bir ustalık ve bilgi gerektirmektedir. Üstelik çoğu zaman bütçede sağlık, eğitim, adalet ve sosyal güvenlik sistemi gibi halkın günlük yaşam kalitesini ve refahını doğrudan etkileyen kalemler de vardır.
İşte bütçe gelir ve giderlerini iyi öngöremez, doğru bir bütçe yapamazsan bütçe hesapların tutmaz böylece yeni bir bütçe ya da ek bütçe yapmak zorunda kalırsın ki böyle bir bütçe yapmak zorunda kalmak bile ekonomi yönetiminin açık bir başarısızlığıdır…
